DZIEJE Rzymu

- OD CZASÓW NAJDAWNIEJSZYCH DO KONSTANTYNA

tom I

MAX CARy

HOWARD HAYES SCULLARD

Przełożył Jerzy Schwakopf

Tytut oryginału

A HISTORY OF ROME DOWŃ TO THE REIGN OF CONSTANTINE

Konsultacja naukowa EWA WIPSZYCKA

Słownik ważniejszych pojęć i terminów WŁODZIMIERZ LENGAUER

Bibliografia prac w języku polskim MAREK STĘPIEŃ

Wybór ilustracji  JERZY SCHWAKOPF

Opracowanie map IRENA MAKAREWICZ

Opracowanie indeksu KRYSTYNA KONOPNICKA

Projekt graficzny serii RYSZARD SWIĘTOCHOWSKI

Okładkę, obwolutę i strony tytułowe opracowała TERESA KAWIŃSKA

Published in the United Kingdom /

by THE MACMILLAN PRESS LTD '

under the title A HISTORY OF ROME (3rd edition)

(c) The representatives of the estate of the łatę M. Cary and H.H. Scullard 1975

(c) Copyright for the Polish edition by

Państwowy Instytut Wydawniczy.

Warszawa 1992

Printed in Poland

Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1992 r.

Wydanie pierwsze

SPIS RZECZY

TOM I

Spis ilustracji ................................... 14

Spis map i planów .............................'... 21

Przedmowa do trzeciego wydania ......................... 23

Przedmowa do drugiego wydania ......................... 25

CZĘŚĆ I ITALIA PRZED RZYMIANAMI

Rozdział I Środowisko geograficzne dziejów rzymskich .............. 29

1. Region śródziemnomorski .......................... 29

2. Italia .................................... 33

Rozdział II Najdawniejsi mieszkańcy Italii .................... 36

1. Człowiek epoki kamiennej ...............,,...< ;".. : . 36

2. Człowiek epoki brązu ...................... .-.i. ... 37

3. Epoka żelaza i "willanowiańczycy" ............... .,^. ... ?" 4l

4. Ludy i języki Italii ....................... s ..... .46-

Rozdział III Grecy i Etruskowie w archaicznej Italii ......... y ..... 52-;

1. Grecy .............................. .',. . . . . 52

2. Kim byli Etruskowie? ............................ 54

3. Cywilizacja etruska ............................. 58

4. Ekspansja etruska ............................. 66

CZĘŚĆ II PODBÓJ ITALII PRZEZ RZYMIAN

Rozdział IV Lacjum i Rzym ........................... 75

l. Geografia Lacjum ............................. 75

2. Tradycja ustna ........................77

3. Rzym. Położenie miasta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

4. Początki Rzymu wedle tradycji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

5. Początki Rzymu: od wioski do miasta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

Rozdział V Rzym w czasach królewskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

1. Królowie i tradycja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

2. Miasto (Urbs) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

3. Życie gospodarcze w okresie królewskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

4. Pierwotna religia Rzymian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

              5.              Podziały społeczne i polityczne . . . . . . . . . . . .              . . . . . . . . . . . 104

              6.              Monarchia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .              . . . . . . . . . . . 107

              7.              Ewolucja organizacji wojska i instytucji politycznych .              . . . . . . . . . 110

              8.              Rzym i jego sąsiedzi . . . . . . . . . . . . . . . . .              . . . . . . . . . . . 114

              9.              Zmierzch panowania Etrusków w Rzymie . . . . . .              . . . . . . . . . . . 116

Rozdział VI Źródła do wczesnych dziejów Rzymu . . . . .              . . . . . . . . . . . 120

              1.              Świadectwa pisane . . . . . . . . . . . . . . . . . .              . . . . . . . . . . . 120

              2.              Tradycja ustna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .              . . . . . . . . . . . 125

3. Źródła literackie .......................

Rozdział VII Konflikt stanów. Pierwszy etap ............

1. Początki ustroju republikańskiego ...............

2. Stosunki gospodarcze .....................

3. Plebejska organizacja antypatrycjuszowska ..........

4. Kodeks XII Tablic ......................

5. Poprawa sytuacji plebejuszy .................

Rozdział VIII Wojny wczesnej Republiki ..............146

1. Rzym i Lacjum .............. . .........

2. Sabinowie, Ekwowie i Wolskowie ...............

3. Podbój Wejów ........................

4. Oblężenie Rzymu przez Galów ................

Rozdział IX Konflikt stanów. Drugi etap .............. 157

1. Ponowny wybuch waśni po wojnie galijskiej .........

2. Ustawodawstwo gospodarcze .................

3. Sukcesy plebejuszy ......................

4. Arystokracja patrycjuszowsko-plebejska ............

5. Nowy ustrój państwa .....................

6. Podsumowanie ........................

Rozdział X Wojny z Latynami, Samnitami i Pyrrusem ....... 175

1. Supremacja Rzymu w Italii środkowej ............

2. Sabelowie mówiący po oskijsku ................

3. Pierwsza wojna samnicka i wielka wojna latyńska ......

4. Druga wojna samnicka ....................

5. Trzecia wojna samnicka ...................

6. Wojna z Tarentem i Pyrrusem ................

Rozdział XI Państwo rzymskie w III wieku p.n.e. ......... 199

1. Ustrój rzymski: wady .....................

2. Zasady działania ustroju rzymskiego .............

3. Podbój Italii .........................

4. Polityczna organizacja Italii ..................

5. Sytuacja gospodarcza Rzymu i Italii .............

6. Architektura i sztuka ........'.............

7. Życie społeczne i religijne ...................

8. Początki literatury rzymskiej .................

CZĘŚĆ III PODBÓJ ŚWIATA ŚRÓDZIEMNOMORSKIEGO

Rozdział XII Pierwsza wojna punicka i podbój Italii północnej . . . 225

1. Źródła ............................

2. Państwo kartagińskie .....................

Spis rzeczy 7

3. Sprawa Messany .............................. 229

4. Nowe cele wojenne Rzymu ......................... 231

5. Inwazja na Afrykę ............................. 233

6. Drugi etap działań na Sycylii ........................ 234

7. Pierwsza wojna punicka. Wnioski ...................... 237

8. Zdobycie Sardynii i Korsyki ........................ 238

9. Ostatnia inwazja galijska .'. ........................ 238

10. Wojny iliryjskie .............................. 241

Rozdział XIII Druga wojna punicka ...... ^................ 243

1. Podboje kartagińskie w Hiszpanii ...................... 243

2. Zatarg o Sagunt .............................. 245

3. Najazd Hannibala na Italię. Kanny ...................... 248

4. Rzym po klęsce pod Kannami ....................... 252

5. Przebieg wojny w Italii po bitwie pod Hannami .............. 255

6. Wojna w Grecji i na Sycylii ........................ 256

7. Scypionowie w Hiszpanii .......................... 258

8. Wojna w Afryce .............................. 262

9. Podsumowanie ...............................' 266

Rozdział XIV Podboje w zachodniej strefie Morza Śródziemnego ......... 268

1. Ekspansja terytorialna Rzymu ....................... 268

2. Podbój Galii Przedalpejskiej ........................ 271

3. Wojny liguryjskie .............................. 273

4. Wojny hiszpańskie w latach 197-179 p.n.e. ................ 275

5. Wojny hiszpańskie w latach 154-133 p.n.e. ................ 279

6. Rzym, Kartagina i Numidia ........................ 284

7. Trzecia wojna punicka ........................... 287

Rozdział XV Wojny macedońskie ......................... 290

1. Najdawniejsze kontakty Rzymu z Grecją .................. 290

2. Pierwsza wojna macedońska ........................ 292

3. Kwestia Pergamonu i Rodos ........................ 297

' 4. Druga wojna macedońska ......................... 300

5. Antioch III i Etolowie ........................... 304

6. Trzecia wojna macedońska ......................... 307

7. Czwarta wojna macedońska ........................ 311

8. Rzym i Grecja ............................... 312

Rozdział XVI Wojny Rzymu w Azji w II stuleciu ................ 315

1. Geneza wojny z Antiochem ......................... 315

2. Pierwsza kampania rzymska w Azji ..................... 318

              3.              Rrym wkracza na azjatycką scenę polityczną . . . . . . . . . . .              . . . . . 320

              4.              Rzymianie w Azji Mniejszej (do 129 roku p.n.c.) . . . . . . . - .              . . 322

              5.              Stosunki z Syrią i Egiptem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .              . . . . . 325

              Rozdział XVII Administracja prowincjonalna. .              331

              1.              Klienci Rzvmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .              . . . . . 331

              2.              Sytuacja prawna. ludności prowinęji . . . . - . . . . . . . . . . .              . . . . . 335

              3.              Namiestnicy prowincji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .              . . . . . 337

              4.              Służha wojskowa i system podatkowy w prowincjach . . . . . . .              . . . - - 338

              5.              Wady rzymskięj administracji prowincjonalnej . . . . . . . . . .              . . . . . 341

              6.              Próbv reform . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .              . . . . . 343

              Rozdział XVIII Polityka wewnętrzna w II stuleciu . . . . . . . . . . . . . -              . . 346              2.              Pierwsza wojna z Mi

              1.              Zgromadzenie ludowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - .              . . 346             

2.               Nowa arystokracja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .              . . 349

3.               Ugrupowania polityczne w Rzymie . . . . . . . . - . . . . . . . . . .              . . 351                            4.              Władza wykonawcza . . . . . . . . . . . . . . - . . . . . . . . . . .              . . 354              6.

              5.              Reformy wymiaru sprawiedliwości . . . . . . . . . . . . . . . . . . .              . . 355              · Rozdział XXIV Nicpowod<

              6.              Administracja finansowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .              . . 357              1.

7.               Rzym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .              . . 358

              8.              Italia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .              . . 359 9. Sprawy zagraniczne. Armia ......................

Rozdział XIX Społeczeństwo rzymskie w II stuleciu ........... 364

1. Rolnictwo .............................

2. Praca niewolnicza w rolnictwie ...................

3. Wytwórczość i handel .......................

4. Życie prywatne Rzymian ......................

5 Stolica ...............................

6. Sztuka rzymska i italska ......................

7. Wczesna poezja łacińska ......................

8. Początki prozy literackiej ......................

9. Nauka i filozofia ..........................

10. Religia ...............................

CZĘŚĆ IV ZMIERZCH REPUBLIKI

Rozdział XX Tyberiusz i Gajusz Grakchowie ...............

1. Tyberiusz Grakchus. Jego program polityczny ...........

2. Prawo agrarne Tyberiusza Grakcha .................

3. Pierwsza kontrakcja senatu .....................

4. Pierwszy projekt ustawy o pełnym obywatelstwie dla Italików ...

5. Reformy społeczne Gajusza Grakcha ................

6. Ustawodawstwo polityczne Gajusza Grakcha ............

7. Druga kontrakcja senatu ......................

8. Podbój Galii Narbońskiej ......................

Rozdział XXI Mariusz. Reforma armii rzymskiej .............

1. Restauracja rządów senatu .....................

2. Sytuacja we wschodnim regionie śródziemnomorskim ........

3. Wojna z Jugurtą: pierwsza faza ..................

4. Wojna z Jugurtą. Metellus i Mariusz ................

5. Inwazja Cymbrów i Teutonów ...................

6. Saturninus. Szósty konsulat Mariusza ................

Rozdział XXII Wojny ze sprzymierzeńcami w Italii w latach 91-83 p.n.e.

1. Trybunat Liwiusza Druzusa ......'..............

2. Konfederacja italska przeciwko Rzymowi ..............

3. Wojna ze sprzymierzeńcami .....................

4. Trybunat Sulpicjusza Rufusa ....................

5. Rzym w rękach Sulli i Cynny ...................

6. Rządy Cynny ............................

Rozdział XXIII Jedynowładztwo L. Korneliusza Sulli ...........

1. Rozwój sytuacji w Azji Mniejszej do 88 roku ............

2. Pierwsza wojna z Mitrydatesem ....................... 449

3. Powrót Sulli ................................ 453

4. Odwet Sulli: proskrypcje .......................... 455

5. Reformy Sulli ................................ 456

6. Miejsce Sulli w dziejach rzymskich ..................... 461

Rozdział XXIV Niepowodzenie prób odrodzenia Republiki ............ 465

1. Nadzieje lat siedemdziesiątych ....................... 465

2. Bunt Lepidusa i jego następstwa ...................... 466

3. Wojna z Kw. Sertoriuszem ......................... 468

4. Wojna niewolnicza w Italii ......................... 471

5. Zamach stanu Pompejusza ......................... 472

6. Krassus, Cezar i Katylina .......................... 477

7. Spisek Katyliny ............................... 479

8. Concordia ordinum ............................. 482

9. Pierwszy triumwirat i pierwszy konsulat Cezara .............. 484

Rozdział XXV Wojny Lukullusa, Pompejusza i Krassusa ............. 489

1. Walki z piratami .............................. 489

2. Podboje Lukullusa w Azji Mniejszej ............,...'.... 491

...